گردشگری به معنای سفر به محلی خارج از محل کار و زندگی است که می‌تواند با اهداف مختلفی صورت بگیرد. اهمیت گردشگری آنقدر زیاد است که انواع مختلفی از آن به جهان معرفی شده. اما شناخته‌شده‌ترین نوع آن، گردشگری فرهنگی است که با نام گردشگری تفریحی نیز شناخته می‌شود. اگر بخواهیم تعریفی دقیق‌تر از گردشگری عنوان کنیم بهتر است به تعریف جامع سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) اشاره کنیم، بر این اساس گردشگری عبارت است از: مجموعه فعالیت‌های فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می‌کنند و هدف از مسافرت آنان نیز گذراندن اوقات فراغت است. البته اهدافی نظیر اشتغال و کسب درآمد شامل آن نمی‌شود.
تعریف سازمان جهانی گردشگری یک تعریف کلی از بحث گردشگری است که تنها اهداف تفریحی را برای آن در نظر می‌گیرد. اما امروزه، با پیشرفت سبک زندگی انسان‌ها و همچنین افزایش نیازهای بشر، مشاهده می‌کنیم که اهمیت گردشگری افزایش پیدا کرده و انواع مختلفی از گردشگری در حال رونق گرفتن هستند، از جمله می‌توان به گردشگری سلامت یا گردشگری پزشکی (Medical Tourism) اشاره کنیم که هدف از آن سفر به مقصدی خاص به منظور استفاده از امکانات پزشکی (بیمارستان‌ها یا سایر مراکز سلامت و درمان) یا امکانات طبیعی (چشمه‌های آب گرم، اقلیم خاص و…) است. بنابراین گردشگری امروزه تنها با هدف تفریح انجام نمی‌شود و به فراخور نیازهای بشرِ امروز می‌تواند ابعاد متنوعی داشته باشد.
اهمیت گردشگری آنقدر زیاد است که امروزه دیگر آن را یک امر تجملاتی و لوکس در نظر نمی‌گیرند. این روزها گردشگری تبدیل به یک امر ضروری و و بخشی جدایی‌ناپذیر در زندگی انسان‌ها تبدیل شده است. بشر امروز در میان تمام مشغله‌ها و مسئولیت‌هایی که در زندگی شخصی و کاری خود دارد تلاش می‌کند فرصتی به دست آورد تا به سفر برود، به سفر برود زیرا سفر قدرتمندترین ابزاری است که می‌تواند انسان را از استرس‌ها و نگرانی‌ها دور کند، می‌تواند به انسان‌ها کمک کند تا ترس‌های خود را پشت سر بگذارند، و با پا گذاشتن به سرزمین‌های ناشناخته، تجربه‌های جدیدی کسب کنند. بنابراین گردشگری را می‌توان یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های زندگی امروز در نظر گرفت.
انواع گردشگری
همانطور که پیشتر اشاره کردیم اهمیت گردشگری اکنون آنقدر زیاد شده و مفهوم آن به قدری توسعه یافته که می‌تواند به بخش بزرگی از نیازهای انسان پاسخ دهد. به همین دلیل انواع مختلفی از گردشگری تعریف شده است.
گردشگری فرهنگی
محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع گردشگری، گردشگری فرهنگی است. هر ساله افراد زیادی در کشور خود یا خارج از مرزهای کشور خود به گردشگری فرهنگی می‌پردازند. این نوع گردشگری شامل سفر به یک مقصد خاص و تجربه کردن اتفاقات جدید است. از بازدید از اماکن فرهنگی-تاریخی تا شرکت در کارناوال‌ها و فستیوال‌های فرهنگی و مذهبی، از تجربه طعم‌های جدید تا خرید یا حتی یادگیری صنایع دستی و هنرهای سنتی یک منطقه فرد گردشگر می‌تواند تجربه‌های دلچسب و جدیدی طی یک گردشگری فرهنگی به دست آورد.
گردشگری مذهبی
یکی دیگر از انواع محبوب گردشگری، گردشگری مذهبی است. سفر حج یکی از انواع گردشگری مذهبی است و شاید بتوان آن را وسیع‌ترین شکل گردشگری مذهبی در جهان معرفی کرد. سفر بسیاری از هم‌وطنان ما یا مسلمانان سایر کشورها به شهر مشهد یکی دیگر از شکل‌های گردشگری مذهبی است. اما گردشگری مذهبی محدود به کشورهای مسلمان نیست. افراد از سایر ادیان نیز به شکل‌ها و اهداف مختلف به خارج از مرزهای سرزمین خود سفر می‌کنند تا به شکلی اتفاقات جدید مذهبی یا عرفانی را در زندگی خود تجربه کنند. در این میان می‌توان به سفر زیارتی بوداییان به سرزمین‌های پارسی در هزاران سال پیش اشاره کرد، بوداییانی که در زمان حکومت کوشانیان به شهر بامیان، مرکز ولایتی به همین نام در غرب کابل، سفر می‌کردند و اکنون پس از گذشت هزاران سال همچنان آثار به جا مانده از این سفرهای زیارتی را می‌توان در این منطقه مشاهده کرد. تاثیراتی که گردشگری مذهبی بوداییان بر مردم این منطقه گذاشته هنوز هم پابرجاست، آنچنان که مردم افغانستان سال‌هاست که برای تفریح و گردش و بازدید از مجسمه‌های عظیم بودا به این منطقه از کشورشان سفر می‌کنند. در حقیقت این قصه‌ای زیباست از تبدیل شدن گردشگری مذهبی به گردشگری فرهنگی در یک منطقه خاص. در جایی دیگر در آن سوی کره زمین، پائولو کوئلیو، نویسنده برزیلی در یکی از کتاب‌های خود به نام خاطرات یک مغ، که در ایران با نام «سفر زیارتی» نیز ترجمه شده، از تجربه خود از سفر در جاده‌ای می‌گوید که عنوان می‌کند پیش از او زائران دیگری نیز در آن قدم گذاشته‌اند تا به کسب تجربیات عرفانی بپردازند. این کتاب به بیان تجربه عرفانی پائولو کوئلیو در جاده سانتیاگو می‌پردازد، یکی از سه جاده مقدس مسیحیان که اعتقاد دارند با گذر از هر کدام از این جاده‌ها نیرویی جادویی، فردی را که این جاده را پیموده در بر می‌گیرد. بنابراین گردشگری مذهبی محدود به مذهب یا کشوری خاص نیست و به وسعت تاریخ و جغرافیای جهان است.
گردشگری طبیعت
گردشگری طبیعت که با نام اکوتوریسم (Ecotourism) هم شناخته می‌شود یکی دیگر از شکل‌های محبوب گردشگری و مخصوص علاقمندان به طبیعت و حیات وحش است. هدف از اکوتوریسم آشنایی با پوشش گیاهی یا آشنایی با حیات وحش یک منطقه خاص است. گردشگری طبیعت یکی از انواع گردشگری است که نسبت به سایر انواع گردشگری شاید باید با حساسیت بیشتری به آن پرداخته شود. گردشگری طبیعت یا اکوتوریسم اگر مسئولانه صورت نگیرد می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به طبیعت وارد کند. بنابراین این شکل از گردشگری نیازمند دانش، مهارت و آشنایی و احترام به قوانین و استانداردهای این بخش از گردشگری است.
گردشگری کسب و کار
این شکل از گردشگری که با نام Business Tourism هم شناخته می‌شود با هدف تاسیس شرکت‌های تجاری، سرمایه‌گذاری، انجام معاملات چندجانبه بین‌المللی، یا حتی شرکت در همایش‌ها و کنفرانس‌های اقتصادی و تجاری صورت می‌گیرد.
گردشگری ورزشی
شرکت در رقابت‌های ورزشی کشوری یا بین‌المللی که خارج از محل زندگی افراد برگزار می‌شوند گردشگری ورزشی محسوب می‌شود. شرکت در مسابقات المپیک، جام جهانی، جام‌های قاره‌ای، شرکت در مسابقات کشوری همه از انواع گردشگری ورزشی هستند.
گردشگری اجتماعی
افرادی که از خانواده یا دوستان خود دور هستند و در شهر یا کشوری دیگر کار و زندگی می‌کنند گاهی برای دیدن خانواده و عزیزان خود راهی سفر می‌شوند. این شکل از سفر را به عنوان گردشگری اجتماعی می‌شناسند.
اهمیت گردشگری
گردشگری اگر به شکل صحیح و برنامه‌ریزی شده صورت بگیرد می‌تواند تاثیرات مفیدی بر بسیاری از بخش‌های جامعه بگذارد. گردشگری جدا از آرامش، لذت و تجربه‌های جدیدی که به گردشگر می‌دهد، می‌تواند بر افزایش درآمد کشورها نیز تاثیر داشته باشد. زمانی که گردشگر وارد کشور می‌شود با اقامت در اقامتگاه‌های مختلف مثل هتل یا اقامتگاه بومگردی، با صرف غذا در رستوران‌ها، خرید سوغات و صنایع دستی، استفاده از ناوگان حمل و نقل و… ارز وارد کشور می‌کند و موجب تقویت اقتصادی کشور می‌شود، اتفاقی که عموم مردم یک جامعه می‌توانند از آن بهره ببرند، از مدیر یک هتل و صاحب یک رستوران تا تولیدکننده صنایع دستی و راننده تاکسی همه و همه می‌توانند از حضور گردشگر در کشورشان منفعت ببرند. از طرفی دیگر، توسعه صنعت گردشگری با توسعه اشتغال همراه است. با ورود گردشگران بیشتر به کشور یا شهر محل زندگی ما، رفته‌رفته شغل‌های کوچک و بزرگ ایجاد می‌شوند که باز هم در نتیجه آن مردم متن جامعه هستند که از مزایای آن بهرمند می‌شوند. در نتیجه می‌توان گفت با توسعه گردشگری، ارزآوری به کشور و ایجاد مشاغل مختلف، زندگی و کسب و کار مردم عادی جامعه رونق می‌گیرد و همین امر نشانه‌دهنده اهمیت گردشگری است.
تاثیرگذاری‌ها و تاثیرپذیری‌های فرهنگی هم بخش جدایی‌ناپذیر مبحث گردشگری هستند. در این بخش هم اگر گردشگری به شکلی هدفمند و صحیح انجام شود، هم گردشگر و هم میزبان از اثرات فرهنگی مثبت گردشگری بهره می‌برند. ایده‌هایی که از سبک زندگی، کار، معاشرت، آشپزی و پوشش هم می‌گیرند می‌تواند در زندگی هر دو طرف الهام‌بخش باشد و رنگی دیگر به زندگی روزمره افراد یا حتی ایده‌هایی جدید در ارتباط با کسب و کار به آن‌ها بدهد.
گردشگری پایدار
با توسعه گردشگری در جهان مفهومی به نام «گردشگری پایدار» مطرح شده است. گردشگری پایدار در حقیقت شکل استاندارد گردشگری است. در گردشگری پایدار از گردشگران خواسته می‌شود تا با احترام به مسائل فرهنگی و زیست‌محیطی مقصدی که به آن سفر می‌کنند اجازه ادامه داشتن این مسیر را برای سایر گردشگران فراهم کنند و از طرفی هم به حفظ میراث فرهنگی و طبیعی کشورها کمک کنند. گردشگری پایدار یعنی مسئولانه سفر کردن، یعنی احترام به عقاید مذهبی و فرهنگی جامعه مقصد، یعنی دوری از رفتارهای خارج از عرف با تعریفی که جامعه مقصد از «عرف» در ذهن خود دارد، گردشگری پایدار یعنی احترام به محیط زیست و جلوگیری از ایجاد هرگونه آسیب به آن، گردشگری پایدار یعنی کمک به اقتصاد محلی با خرید صنایع‌دستی و سایر تولیدات آن منطقه. گردشگری پایدار یعنی سفری که در آن هم گردشگر و هم میزبان از آن لذت ببرند، گردشگر از پر کردن چمدان خود با تجربه‌های جدیدی که از جای‌جای مقصد خود برداشته و میزبان هم با انواع بهره‌های مادی و معنوی که به واسطه حضور گردشگر در محل زندگیش به دست آورده. گردشگری پایدار را بیاموزیم و مسئولانه به اصول آن پایبند بمانیم.
نویسنده: سارا خانی