فخرالدین اسعد گرگانی یکی از برجسته ترین شاعران و داستان سرایان تاریخ گرگان است. ویس و رامین که از قدیمی ترین منظومه های عاشقانه تاریخ ادبیات ایران است سروده این شاعر گرگانی است.
فخرالدین اسعد گرگانی با تخلص فخری گرگانی ، هم زمان با سلطان ابوطالب طغرل سلجوقی، در قرن پنجم هجری می زیسته. علاوه بر سخنوری، او بر علم نجوم و فلسفه نیز اشراف داشته و همچنین حکیمی قابل بوده است. اما بیش از هر چیز، او شاعر و داستان سرایی منحصر به فرد بوده است. کلام موزون و دلنشین فخرالدین اسعد گرگانی بر سلطان طغرل تاثیری عمیق گذاشت به طوری که او به یکی از مقربان سلطان تبدیل شده بود. این ارتباط و اعتماد آنچنان عمیق بود که در لشکرکشی به اصفهان و تصرف این شهر، فخرالدین اسعد گرگانی نیز سلطان طغرل را همراهی کرد.
ویس و رامین چگونه سروده شد؟
زمانی که اصفهان به تصرف سلطان طغرل درآمد، او عزم همدان کرد، اما به دلایلی که روشن نیست، فخرالدین اسعد در این لشکرکشی سلطان را همراهی نکرد و در اصفهان نزد عمید ابولفتح مظفر نیشابوری، حاکم این شهر ماند. طی معاشرت هایی که این دو باهم داشتند، فخرالدین اسعد داستان دو جوان شوریده و عاشق به نام ویس و رامین را از زبان حاکم اصفهان شنید و به درخواست حاکم این داستان توسط فخری گرگانی در ۹۰۰ بیت به نظم درآمد.
داستان ویس و رامین
داستان از آنجا شروع می‌شود که حاکم مرو در جشن بهاره ملکه ای را ملاقات می کند و دلباخته او می شود. ملکه که خود را در روزهای واپسین زندگی می دیده از ازدواج با حاکم مرو سر باز می زند، اما به درخواست حاکم قرار بر آن می شود که هر زمان ملکه صاحب دختری شد، او را به عقد حاکم درآورد. روزها می گذرد و ملکه دختر به دنیا می آورد و نام او را ویس می گذارد. ملکه از ترس آنکه مبادا ویس مجبور به ازدواج با حاکم پیر مرو شود، دخترک خویش را از همدان خارج و به دست دایه می سپارد. دایه اما هم زمان سرپرستی پسری به نام رامین، برادر پادشاه مرو را نیز بر عهده داشته. اما پس از مدتی دایه به دلیل هوس بازی های ویس او را به همدان نزد مادرش بر می گرداند. مادر که همچنان بیم ازدواج دخترش با شاه پیر را داشته دختر را به مردی شوهر می دهد. اما حاکم از این موضوع باخبر می شود و ویس را به کاخ می آورد. در راه کاخ، ویس و رامین به صورت اتفاقی یکدیگر ملاقات می کنند و دلباخته هم می شوند. پادشاه که از این علاقه خبردار می شود هر دو را در کاخ زندانی می کند. سال ها بعد، با تدبیر دایه، ویس کودتایی بر علیه پادشاه مرو آغاز می کند و او را سرنگون می کند. با کشته شدن پادشاه، رامین بر تخت پادشاهی می نشیند. ویس و رامین سرانجام پس از فراز و فرود و رنج های بسیار به یکدیگر می رسند.
آرامش در جهانی دیگر
ویس پس از سال ها به مرگ طبیعی می میرد، رامین کالبد او را در دخمه ای نگه می دارد، تاج و تخت را به فرزند می بخشد و تا پایان عمرش در کنار جسم بی جان ویس باقی می ماند تا زمانی که مرگ خودش فرا رسید. جسم او را در کنار جسم ویس به خاک سپردند تا سرانجام این دو عاشق سوخته دل، نه در این جهان، بلکه در مینو در کنار هم بیاسایند.
فخرالدین اسعد گرگانی شاعری غریب در وطن
این داستان که برگرفته از جریاناتی واقعی است توسط فخرالدین اسعد گرگانی به زبانی ساده به نظم درآمده. علاوه بر بی تکلف بودن زبان این منظومه، اشاره به باورهای فرهنگی مردم ایران باستان نیز از دیگر ویژگی های این اثر است. فخرالدین اسعد گرگانی به این باورها بسیار پایند بوده و در اثر خود رسوم و عقاید مردم ایران باستان را نیز به تصویر کشیده است. از لحاظ قدمت، منظومه ویس و رامین سومین منظومه قدیمی تاریخ ادبیات فارسی محسوب می شود ( پس از شاهنامه فردوسی و آفرین نامه ابوشکور بلخی). شاعری چنین گران مایه اما در شهر خود بسیار غریب است. جز نامش بر یکی از میادین و تالارهای شهر، جایی دیگر از او شنیده نمی شود. ارج نهادن و احیا آثار این شاعر و داستان سرای فاخر گرگانی نیازمند همت مسئولین در بخش های فرهنگی و آموزشی کشور است.
نویسنده: سارا خانی